Skup się!, Przestań bawić się długopisem!, Nie kręć się!, Siedź spokojnie! - to tylko kilka  komunikatów, które nieustannej bardzo często kierujemy do naszych rozkojarzonych dzieci. Umiejętność koncentrowania uwagi na danej czynności często przysparza im wiele trudności.
Zaburzenia uwagi u dzieci najczęściej są wykrywane w momencie rozpoczęcia przez nie edukacji przedszkolnej i szkolnej. Brak umiejętności skoncentrowania się na powierzonym zadaniu może skutkować problemami z nauką.Sfrustrowani rodzice wciąż zadają sobie pytanie: dlaczego moje zdolne i inteligentne dziecko nie potrafi skupić się na wykonaniu jednego prostego zadania? Dlaczego to trwa tak długo i czemu wciąż muszę je upominać?

Ponieważ umysły naszych dzieci nie są w stanie skoncentrować się na zjawiskach, które nie odnoszą się do ich aktualnych potrzeb i zainteresowań. Koncentracja to mechanizm polegający na przeniesieniu uwagi i skupieniu jej na zjawisku, przedmiocie czy sytuacji w celu zrozumienia i rozwiązania określonego zagadnienia. Jeśli dziecko nie posiada motywacji wewnętrznej do wykonania danego zadania czy rozwiązania problemu, naturalnie nie jest w stanie skoncentrować się na tym, co robi.
Nieumiejętność ta może skutkować problemami z nauką, dlatego tak ważne jest rozpoznanie tego zaburzenia i niezwłoczne podjęcie leczenia. Nieleczone zaburzenie uwagi u dziecka może mieć swoje konsekwencje również w dorosłym życiu.

Kiedy możemy  mówić o zaburzeniu uwagi u dziecka?

O zaburzeniach uwagi dziecka (deficycie uwagi) mówimy wówczas, gdy stopień koncentracji jest niedostateczny w stosunku do wieku. Dziecko, które wchodzi w wiek wczesnoszkolny, powinno poświęcać więcej uwagi powierzonym mu zadaniom. Po ukończeniu 5. roku życia dziecko zwykle posiada już podzielność uwagi. Jest w stanie  wykonywać dwie czynności jednocześnie np. słuchać rodzica i bawić się. Potrafi również  skupić się na czymś dłużej bez rozpraszania. Niepokojący sygnał dla nas rodziców to wtedy gdy mimo wieku szkolnego obserwujemy, że nasze dziecko nadal jest bardzo rozkojarzone i wymaga wielokrotnego powtarzania, zanim dotrze do niego to, co zostało mu powiedziane. 

Jakie są symptomy  i cechy zaburzeń uwagi występujące u dzieci ?
Brak umiejętności skupienia się na jednym zadaniu przez dłuższy czas.
Nieumiejętność zwrócenia uwagi na szczegóły, popełnianie błędów przez nieuwagę.
Brak reakcji na przekazywane komunikaty.
Porzucanie zadania przed jego ukończeniem lub niedokładne 
(bez zastanowienia) wykonywanie poleceń.
Brak właściwej organizacji pracy (np. chaos na biurku, w tornistrze).
Niechęć do podejmowania aktywności umysłowej.
Gubienie ważnych rzeczy przez rozkojarzenie.
Dekoncentracja na skutek innych bodźców (nawet słabych).
Problem z pamiętaniem o codziennych obowiązkach.
Złe wyniki w nauce.

O zaburzeniach uwagi mówimy wtedy kiedy u dziecka w wieku 7 lat występują wyżej wymienione objawy. Poza wymienionymi zachowaniami, zaburzeniom koncentracji mogą często towarzyszą problemy emocjonalne. Dziecko nie potrafi kontrolować swoich emocji, łatwo popada w różne stany emocjonalne (również wybuchy agresji), może być przez to nielubiane przez rówieśników. 

Przyczyny zaburzeń koncentracji uwagi 

Ponieważ bardzo łatwo jest pomylić deficyt uwagi jako zaburzenie z normalnym zachowaniem dziecka, diagnostyka powinna być bardzo dokładna i długotrwała. Dziecko powinno być przebadane przez psychologa, dodatkowo ocenione na tle rówieśników (np. przez psychologa szkolnego). Nie wolno pomijać ani bagatelizować żadnego objawu. Na dodatek należy zrobić wszystko to w warunkach jak najbardziej neutralnych dla dziecka, by obraz jego zachowania nie został zafałszowany. Pod uwagę należy również wziąć wszelkie istniejące przyczyny środowiskowe - nie należy badać dziecka w okolicznościach nietypowych (ważne wydarzenie w życiu, choroba dziecka, zmęczenie).Po uwzględnieniu wszystkich objawów oraz ich intensywności i czasu występowania można dopiero postawić ostateczną diagnozę. Najbardziej kompetentnymi lekarzami w tym zakresie są psycholodzy i psychiatrzy.
Jak pomóc dzieciom, kiedy okresowo nie radzą sobie ze skupieniem uwagi na nauce czy odrabianiu prac domowych?
Trudno wesprzeć młodych ludzi w ciągłej walce z systemem edukacji, który zakłada, że testowanie, ocenianie i zadawanie prac domowych należą do podstawowych filarów procesu kształcenia. Odnosząc się jednak do najnowszych wyników badań również w zakresie neurodydaktyki, warto przyczyniać się do stworzenia młodym ludziom przestrzeni, w której (mimo trudnej dla nich rzeczywistości) łatwiej będzie im się odnaleźć. Współcześni nauczyciele, pedagodzy oraz rodzice mogą uwzględnić w planowaniu pracy z dzieckiem neurologiczne podstawy procesu uczenia się i koncentrowania uwagi.

Kilka propozycji z których warto skorzystać, aby wesprzeć nasze dzieci w procesie naturalnego skupienia uwagi.
Współczesny świat dostarcza nam i naszym dzieciom niezliczonej liczby bodźców. Być może na co dzień nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale nasz układ nerwowy jest przez to bardzo obciążony. Tablety, smartfony, bajki i teledyski, nadmierna liczba bodźców płynących z ekranu, kolorowe zabawki, hałas, pośpiech nie wpływają korzystnie na funkcjonowanie naszych organizmów. System nerwowy nie radzi sobie z selekcją bodźców, kiedy jest przeładowany, my sami czujemy się wówczas przemęczeni i nie potrafimy na niczym się skupić. Warto pokazać dziecku (najlepiej naturalnie - będąc wzorcem w tym zakresie), że warto usunąć z miejsca pracy (np. z biurka czy ze stolika) zbędne przedmioty i urządzenia. Można uporządkować pokój razem z młodszym dzieckiem tak, aby wszystko miało swoje miejsce. Dzięki ograniczeniu zbędnych bodźców oraz zorganizowaniu przestrzeni, w której eksploruje dziecko, chronimy je przed przeciążeniem sensorycznym.
Ruch jest dobry na wszystko. Również na poprawę zdolności koncentrowania uwagi. Szczególnie (choć nie tylko) dzieci potrzebują więcej ruchu, zabaw na świeżym powietrzu, spacerów, jazdy na rowerze czy deskorolce. Oczywistym jest, że każde dziecko pragnie różnych aktywności, zależnych od jego potrzeb, wieku i zainteresowań, uniwersalny jest jednak fakt, że poprzez aktywność fizyczną wzmacniamy u dzieci układ przedsionkowy (związany ze słuchem) i proprioceptywny (związany z czuciem głębokim), które wspomagają selekcję bodźców płynących z zewnątrz. Kiedy oba układy pracują właściwie, umysł i ciało naszych dzieci funkcjonują sprawnie i wydajnie, co niewątpliwie przyczynia się do poprawy koncentracji.
Na zdolność skupiania uwagi wpływa również dieta, którą serwujemy małym odkrywcom. Odpowiednio zbilansowana, jak podkreślają naukowcy, potrafi czynić cuda również w kontekście poprawy koncentracji. Dieta korzystnie wpływająca na pracę mózgu powinna obfitować w nieprzetworzone, podawane w możliwie najprostszej formie warzywa (również strączkowe) i owoce, długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe, tłuste ryby, pestki dyni, słonecznika, orzechy włoskie. Warto zrezygnować ze sztucznych barwników, salicylanów i wciąż tak bardzo powszechnego cukru.
Przerwy! Róbmy sobie krótkie przerwy w pracy i pozwalajmy na chwilę oddechu naszym dzieciom. Czytajmy sygnały płynące z ciał młodych ludzi. Jeśli się kręcą, nie potrafią usiedzieć w miejscu podczas lekcji czy w domu w trakcie nauki bądź odrabiania prac domowych, zaprośmy je do krótkich ćwiczeń (gimnastycznych), które lubią. Nie zmuszajmy do ślęczenia nad książką czy zeszytem, kiedy ciało i umysł mówią stop! Zapewne okaże się, że po krótkiej przerwie na ulubioną aktywność mózg zaskakująco szybko się zregeneruje i dużo sprawniej znajdzie rozwiązania, na które bez wątpienia nie wpadłby wcześniej.
Zdrowy sen ma ogromny wpływ na naszą koncentrację oraz dobre samopoczucie. W dzisiejszym świecie śpimy jednak wciąż za krótko (lub sporadycznie za długo) i nie zawsze spokojnie. Nieodpowiednio wypoczęte dziecko jest zwykle rozdrażnione i rozkojarzone. Efektywny wypoczynek to regeneracja dla ośrodkowego układu nerwowego oraz dla całego organizm. W trakcie spokojnego snu mózg wyłącza swą aktywność, wygaszając zewnętrzne bodźce zmysłowe.
Obserwujmy nasze dzieci i pozwólmy im na sen zgodny z ich indywidualnymi potrzebami.
Zaprośmy nasze dzieci do treningu uważności. Pozwala on na bliższy kontakt ze sobą, umiejętność odczytywania sygnałów płynących z ciała, wyciszenie, redukcję stresu i poprawę koncentracji. Dzieci bardzo łatwo dopasowują się do tego, co dzieje się w ich otoczeniu. Jeśli od najmłodszych lat obserwują wciąż zabieganych i zatroskanych rodziców - w jednej dłoni smartfon, w drugiej łyżka mieszająca zupę, a w myślach jeszcze zakupy i sprzątanie - młodzi ludzie przyjmują to jako własny sposób na życie, jako swoją rzeczywistość i nieświadomie podążają za podobną liczbą bodźców, co niebywale je obciąża, powodując ciągłe rozkojarzenie i nerwowość. Postarajmy się wykonywać tylko jedną czynność naraz, zanurzać w niej i skupiać na niej swoją uwagę. Osiąganie wewnętrznej równowagi i wewnętrznego spokój to cele, do których warto dążyć w świecie, w którym nieustannie brakuje nam czasu...

opracowała
Monika Roterman